Πεισιστράτειο Υδραγωγείο, της Μαρίας Γκίνη

Το Πεισιστράτειο Υδραγωγείο, αποτελεί ένα από τα μηχανικά θαύματα της αρχαιότητας, το οποίο ανακαλύφθηκε από τον Δήμο Αθηναίων το καλοκαίρι του 1889. Τότε εργάτες, που επιτελούσαν τεχνικές εργασίες, κατέβαιναν έκπληκτοι στα έγκατα της γης, για να διερευνήσουν το απρόσμενο εύρημά τους: Ένα πηγάδι, που είχαν εντοπίσει τυχαία στο Γουδί οδηγούσε σε μια υπόγεια σήραγγα, που είχε σκαφτεί στον βράχο κατά την αρχαιότητα, με ύψος έξι μέτρων και πλάτος 60 εκατοστών.

Στο εσωτερικό της εντυπωσιακής στοάς, στα 10 μέτρα κάτω από την επιφάνεια του εδάφους, έρεε άφθονο, κρύο και διαυγές νερό προερχόμενο από τον Υμηττό. Αρχαία λυχνάρια και αγγεία βρίσκονταν ξεχασμένα εκεί, ενώ μια πέτρινη πλάκα έφερε χαραγμένο στην πίσω της όψη το αττικό όνομα «ΦΙΛΑΓΡΟΣ ΑΛΕΞΙΔΟΣ ΜΕΛΙΤΕΥΣ». 

Το Πεισιστράτειο Υδραγωγείο ανάγεται στην εποχή του τυράννου Πεισίστρατου, ο οποίος μαζί με τους γιους του προχώρησε στην κατασκευή υδραγωγείου για την συγκέντρωση των υδάτων του Υμηττού, και των πηγών των Πελασγών, που θεωρούνται ως οι αρχαιότερες στο χώρο της Αττικής.

Περιοχές όπως η Θεσσαλία και η Αττική θεωρούνταν παραδοσιακά ως περιοχές στις οποίες κατοικούσαν Πελασγοί, εξ΄ ου και οι πηγές των Πελασγών στην Αττική.

Το έργο χρονολογείται τη περίοδο μεταξύ 540 και 530 π.Χ

Σήμερα, σχεδόν 2.500 χρόνια μετά τον θάνατο του Πεισίστρατου, το υδραγωγείο εξακολουθεί να λειτουργεί και χρησιμοποιείται μόνιμα και αποκλειστικά για την άρδευση του Εθνικού Κήπου.

Τμήματα και πηγάδια του Πεισιστράτειου Υδραγωγείου είχε αποτυπώσει εξωτερικά και ο Ερνέστος Τσίλερ, ο οποίος είχε βρει υπολείμματά του στα θεμέλια οικοδομών που κατασκεύαζε στην Αθήνα.

Το υπόγειο υδραγωγείο διασχίζει την Αττική και έχει μήκος περίπου οκτώ χιλιομέτρων (8 km) , ενώ είναι λαξευμένο ως σήραγγα στο υπέδαφος σε βάθος έως και 14 μέτρων. Ξεκινά από τη Μονή του Αγίου Ιωάννη Θεολόγου στου Παπάγου ( Αγία Ελεούσα ) και καταλήγει στον Εθνικό Κήπο ακολουθώντας παράλληλη πορεία με την κοίτη του Ιλισού, ενώ κατά τη διάρκεια της Τουρκοκρατίας και μέχρι το 1870 ήταν αυτό που υδροδοτούσε την πόλη της Αθήνας.

Σύμφωνα με τον Πάνο  Δευτεραίο, πολιτικό μηχανικό και σπηλαιολόγο με μεγάλη εμπειρία, επικεφαλή της Urban Speleo Engineering «Το Πεισιστράτειο υδραγωγείο είναι ένα υπόγειο τούνελ περίπου 2.500 ετών, ένα από τα αρχαιότερα τεκμηριωμένα υδραγωγεία, που εξακολουθεί να δίνει νερό χωρίς να ξέρει κανείς την ακριβή κατάστασή του σήμερα. Μέχρι πριν από λίγα χρόνια οι γνώσεις μας γι’ αυτό περιορίζονταν σε μικρά αποσπασματικά σημεία του δικτύου διανομής. Μόνο σε ένα τμήμα του είναι γνωστό, στο Γουδί, κι αυτό μετά από δική μας κατάβαση το 2016 και το 2018», λέει σε συνέντευξή του στα «ΝΕΑ». και συνεχίζει: «Κατά τις ανασκαφικές έρευνες για τα έργα του μετρό ανακαλύφθηκαν τμήματα του υδραγωγείου κοντά στην αρχαία πόλη, στο σταθμό του Ευαγγελισμού, και εκτεταμένα δίκτυα διανομής στο σταθμό Συντάγματος. Όμως ο κύριος, εκτός πόλης κορμός της πρώτης φάσης της κατασκευής του, δηλαδή του 6ου αιώνα π.Χ., παραμένει άγνωστος. Ακόμη και η μεταγενέστερη σήραγγα, του 4ου αιώνα π.Χ. που λειτουργεί σήμερα, παρότι έχει επιβεβαιωθεί η θέση κάποιων τμημάτων της, δεν έχει ακόμη εξερευνηθεί».

Η λειτουργία του

Το νερό του υδραγωγείου φτάνει στον Εθνικό Κήπο με σωληνώσεις που ξεκινούν από την οδό Παπαδιαμαντοπούλου και γεμίζει τη λίμνη που βρίσκεται στην είσοδο της Βασιλίσσης Σοφίας. Εκεί βρίσκεται και το ψηλότερο σημείο του κήπου από όπου με φυσική ροή το νερό κατευθύνεται προς τα υπόλοιπα σημεία, μέσω επιφανειακού συστήματος υδραυλάκων.

«Εντυπωσιακή επιβεβαίωση της μέχρι σήμερα λειτουργίας του αρχαίου υπόγειου έργου προέκυψε το 2003, όταν τα έργα θεμελίωσης μεγάλου υπόγειου γκαράζ απέναντι από το νοσοκομείο Παίδων Αγία Σοφία, απέκοψαν το τούνελ σε βάθος 12 μέτρων», προσθέτει ο Πάνος Δευτεραίος. «Τότε παρατηρήθηκε απρόσμενη διακοπή της παροχής του νερού στον Εθνικό Κήπο, ενώ τα υπόγεια έργα που βρίσκονταν σε εξέλιξη πλημμύριζαν! Σχεδόν δύο χρόνια αργότερα, έπειτα από μια περίοδο ξηρασίας του κήπου, μετά από προσπάθειες για ανεύρεση εναλλακτικών πηγών άρδευσης και κατόπιν διαμαρτυριών, η βλάβη αποκαταστάθηκε με επισκευαστικές εργασίες στην κατεστραμμένη αρχαία σήραγγα. Έτσι το νερό επανήλθε στον προορισμό του και διαπιστώθηκε – χωρίς αμφιβολία πλέον – ότι ο κήπος συνεχίζει να ποτίζεται από το αρχαίο υδραγωγείο».

Από Νικόλαο Λιάρο, αρχαιολόγο:

«Στις ΒΔ υπώρειες του Υμηττού, πάνω από τα όρια των δήμων Παπάγου – Χολαργού βρίσκεται ένας υψηλός και βραχώδης λόφος που οι κάτοικοι της περιοχής ονομάζουν Κορακοβούνι ή Πετροκόρακα. Στην κορυφή του φαίνεται ότι αναπτύχθηκε κατά τους προϊστορικούς χρόνους ένας οικισμός. Στους νότιους πρόποδες από μικρή πηγή (που και αυτή έχει σήμερα καταστραφεί από σύγχρονη επιχωμάτωση) ξεκινά ένας χείμαρρος. Από εδώ πηγάζει ο Ιλισός.

Νοτιότερα, το έδαφος είναι ομαλότερο, σχηματίζεται επίσης ένας χείμαρρος και πιο πέρα από αυτόν ένας χαμηλός χωματώδης λόφος, ΝΔ του οποίου έχει χτιστεί το μοναστήρι του Αγίου Ιωάννου στου Παπάγου.